Türkiye’de gazetecilik

Dört gazeteciden biri mesleğini değiştirmek istiyor

Türkiye Gazeteciler Sendikası’nın (TGS) araştırmasına göre, her dört gazeteciden biri mesleğini değiştirmeyi düşünüyor. 

TGS’nin “Türkiye’de Gazetecilik: Algı ve Profil Araştırması” Kasım 2022-Ocak 2023 döneminde yapıldı.  Toplam 2.593 gazetecinin iletişim bilgilerinin bulunduğu veri tabanı üzerinden erişim sağlanan gazetecilerden sadece 285’i araştırma sorularına yanıt verdi. Katılım oranının azlığının nedenleri arasında iletişim bilgilerinin güncel olmaması (yüzde 41) ve değişik gerekçelerle ankete katılmak istememesi (yüzde 20) yer aldı. 

Katılımcıların yüzde 26,1’i kadınlardan, yüzde 73,9’u erkek gazetecilerden oluştu. Katılımcıların yaş grupları ise ağırlıklı olarak 36-49 (yüzde 44), 30-35 (yüzde 19,3), 18-29 (yüzde 18,7) ve 50 yaş üzeri (yüzde 18) şeklindeydi.  

Avrupa Gazeteciler Federasyonu’nun (EFJ) desteğiyle yürütülen araştırmadan öne çıkan bulgular şöyle: Kadın ve genç gazeteciler daha fazla sansürleniyor

Gazetecilerin yarısından çoğu (yüzde 54,8) Türkiye’de mesleğini yapmanın önündeki en büyük engel olarak siyasi baskıları görüyor. Bunu sırasıyla finansal sürdürülebilirlik (yüzde 37,1), çalışma koşulları (yüzde 29) ve işveren baskısı (yüzde 24,7) izliyor. Diğer nedenler arasında örgütlenme önündeki engeller (yüzde 20,3) ile mesleğin toplumsal itibarı (yüzde 17,6) yer alıyor. 

Ankete katılan gazetecilerin yüzde 42,8’i sansüre maruz kaldıklarını söyledi. Sansür, genellikle haberlerin yayımlanmaması, çıkarılması veya değiştirilmesi şeklinde gerçekleşiyor. Kadın gazeteciler ve 35 yaş altı gazeteciler arasında sansüre maruz kalma oranı diğer gruplara göre daha yüksek. Sansür, çoğunlukla politik nedenlerle veya işveren ilişkilerinden kaynaklanıyor.

Gazetecilerin yaklaşık dörtte biri (yüzde 25,3) kendi haberlerinde sıklıkla veya sürekli otosansür uyguladığını söylüyor. Hiç otosansür uygulamadığını belirtenlerin oranı ise yüzde 36,9. Dörtte biri mesleğini değiştirmek istiyor

Her dört gazeteciden biri mesleğini değiştirmeyi düşünüyor. 

Medya mensupları haber yapma sürecinde kendilerine dava açılması, haberlerine erişim engeli getirilmesi, fiziksel olarak saldırıya uğrama, dijital materyallerine el konulması gibi birçok zorlukla karşılaştıklarını kaydediyorlar. 

Kadın gazetecilerin erkek gazetecilere nazaran daha fazla engelle karşılaştığı görülüyor.

Dijital teknolojiye ayak uydurma ve yeni araçları öğrenme ihtiyacı, gazeteciler için önem taşıyor. Gazetecilerin en çok “yeni medya araçları” ve “iş hukuku ve sosyal haklar” eğitimine ihtiyaç duydukları görülürken, bunları “YouTube ve podcast yayıncılığı”, “dijital güvenlik” ve “yabancı dil eğitimleri” takip ediyor.  Üç gazeteciden birinin basın kartı var

Araştırmaya katılan gazetecilerin yüzde 36,2’si, çalışma hayatlarında en az bir kere mobbinge maruz kaldıklarını belirtiyor.

Kadın gazeteciler, genç gazeteciler, lisans ve üstü eğitimli gazeteciler ve metropol illerde çalışan gazeteciler, diğer gruplara oranla daha yüksek oranda mobbinge maruz kaldıklarını söylüyor.

Gazeteciler, mesleklerini yaparken sosyal hayata zaman ayıramama, iş hayatı ile sosyal hayatı birbirinden ayıramama ve meslekî gelişime zaman ayıramama gibi zorluklarla karşılaşıyor. Tükenmişlik sendromu da gazetecilerin karşılaştıkları önemli sorunlardan.

Görüşülen gazetecilerin yüzde 59,1’i “Kişisel gelişimim için maddi kaynak ayıramıyorum” diyor. Bu oran kadın gazeteciler arasında yüzde 70,6.

Üç gazeteciden sadece biri (yüzde 34,1) basın kartına sahip. Gazeteciler Twitter’da

Araştırma sonuçlarına göre, ulusal basında ve metropollerde çalışan gazeteciler (yüzde 47,8) haberi en çok Twitter’dan takip ediyor. 

Ardından haber siteleri (yüzde 39,9) ve arama motorları (yüzde 29,5) geliyor. Basılı gazeteler (yüzde 20,7) ve televizyonun (yüzde 20,3) geride kaldığını görüyoruz.

Araştırma kapsamında gazetecilerin meslekleri ve sektöre dair gelişmeleri nereden takip ettikleri de soruldu. Kendilerine hatırlatılan beş platformun takip edilme oranı şöyle: MedyaRadar yüzde 12, Medyatava yüzde 11,7, Journo yüzde 9,5, MedyaFaresi yüzde 7,5, Medya Koridoru yüzde 6,9.

Gazetecilerin haber üretim sürecinde en çok güvendikleri kurumlar arasında Anadolu Ajansı, FOX TV, İhlas Haber Ajansı ve Habertürk bulunuyor. Meslek hastalığı 

Araştırmaya katılan gazetecilere yaşadıkları meslek hastalıklarını sorduğumuzda en yüksek oranda karşılaşılan sorunun görme bozukluğu olduğu tespit edildi (yüzde 39,4). Her 4 gazeteciden biri (yüzde 26,4) bel/boyun fıtığı sorunu yaşadığını belirtirken, yine benzer bir oranda (yüzde 24,4) eklem ağrıları çekenler var. 

Haber / içerik üretmek için taşınılan kamera, bilgisayar vb. ekipmanların bedene yüklediği yük, uzun saatler hareketsiz ekran / bilgisayar başında çalışma, bedenin hareketsiz kalması ya da fazla yorulması bu hastalıklara neden olabiliyor. Stres bozukluğu (yüzde 20,8) ve anksiyete (yüzde 11,4) ise yaşanılan diğer meslek hastalıkları arasında.

Kadın gazeteciler arasında bu hastalıkların erkek gazetecilere oranla daha yüksek olduğu görülüyor. Benzer bir şekilde ulusal medyada çalışan gazeteciler de neredeyse tüm hastalıklara yerel medya çalışanlarına kıyasla daha yüksek oranlarda maruz kaldıklarını belirtmektedirler. 

Öte yandan, ankete katılan gazetecilerin çoğunluğunun (yüzde 76,7) daha önce hiç psikolojik destek almadığını gösteriyor. 

Ankete katılan üç gazeteciden birinden daha fazlası (yüzde 36,2) mesleklerini icra ederken çalıştıkları kurumda mobbinge maruz kaldığını belirtti. Halihazırda çalıştıkları işyerinde mobbinge maruz kaldığını belirtenlerin oranı ise geçmiş deneyimlerine kıyasla göreceli olarak daha düşük (yüzde 11,8).

Gazetecilerin yüzde 27,8’i bugüne kadar mesleki gelişimleri için hiçbir eğitime katılmadıklarını belirtirken, yılda bir kez eğitime katıldıklarını belirten gazetecilerin oranı ise yüzde 24,8. Eğitimlere katılamama gerekçeleri arasında; vakit bulunmaması, eğitimlerden haberdar olmaması ve kendisine uygun eğitim/kurs olmaması ön plana çıkıyor.  Gazeteci ve meslek örgütü

Ankete katılan gazetecilerin yüzde 58,9’u herhangi bir mesleki örgütlenmeye üye olmadıklarını belirttiler. Sendikaya üye olmayan gazetecilerin çoğunluğu (yüzde 31,9), genel olarak sendika üyeliğini düşünmediklerini söyledi.  

Gazetecilerin mesleki örgütlerden memnuniyet düzeyleri genellikle düşük seviyede.